Geri Dönüşüm Nedir?
Metal, kağıt, cam, elektronik atık ve akü, pet şişe ve plastik vb. değerlendirilmesi, yeniden kullanılması mümkün olan bazı atıkların çeşitli fiziksel ve/veya kimyasal uygulamalara yardımıyla yeniden endüstriyel üretim sürecine dahil edilip kullanılmasına geri dönüşüm denilebilir. Organik nitelikli atıkların da geri dönüşümü mümkündür. Atıkların geri dönüşümü sonrası kullanımı amacıyla uygulanan çeşitli fiziksel veya kimyasal süreçlere de geri kazanım denilebilir.
Geri Dönüşümün Tarihçesi
Geri dönüşüm, hem doğal kaynakların elde edilme zorluğu ve kısıtlı olması hem de maddi kayıplar nedeniyle aslında her zaman bir zorunluluk oluşturmuştur. Yüzyıllar önce geçmişteki uygarlıklar yaptıkları kılıçlar, kalkanlar mifer ve çeşitli metal yemek kapları ve benzer metal parçalar ateş üzerinde dövülerek, eritilerek kalıplar yardımıyla yeniden metal paralar ve kullanılacak başka eşyalar elde ederek insanlar yüzyıllar öncesinde geri dönüşümün temelleri atılmıştır. Yapılan bazı arkeolojik kazı çalışmalarında doğal kaynak elde etmenin çok zor olduğu eski dönemlere ait olduğu anlaşılan az sayıda bulunan bazı metal paralar, kırık alet parçaları ve küller üzerinde yapılan çalışmalar sonucu geri dönüşümün izlerine rastlanmıştır.
Geri kazanımında bu uygulamaların en temel birincil amacı üretimde yeni hammadde kullanılması yerine atık olarak mevcut olan materyallerden yeni ve ihtiyaç duyulan maddeler elde etmektir. Hızla büyüyen sanayileşme nedeniyle kaynak ihtiyacının artması, mevcut doğal kaynakların hızla azalması ve doğal hayatın kaynak arayışı ve elde edilişi sürecinde çok fazla tahrip edilmesi sonucu geri dönüşüme ihtiyacı artmıştır. Ayrıca ham madde elde etmek, işlemek ve temin etmektense daha düşük bütçeyle elde edilen hurda metaller, yıpranmış kumaş ve bez artıkları vb. maddelerin geri kazanımı ile ekonomik açıdan büyük fayda sağlamaktadır. Geri dönüşümün ekonomik getirisi azımsanmayacak boyutlardadır. Bu çok geçmeden farkedilmiş ve sanayi devriminden önceki zamanlarda avrupalılar tarafından bronz metal, gümüş, hurdalar ve diğer metaller toplatılıp eritilerek sürekli yeniden kullanılmıştır.
İngiltere’de ısınma ihtiyaci için kullanılan odun ve kömür gibi kaynakların yanması sonucu hatta ormanlarda meydana gelen yangınlardan oluşan toz ve kül partikülleri bir araya getirilip tuğla yapımı için değerlendirilerek tekrar kullanılmıştır. 1800’lü yıllar itibari ile sıvı ürünler için kullanılan şişe ve ambalajlar depozito sistemiyle satılarak tekrar toplanmaya başlanmıştır. 1813 tarihinde Benjamin Law, eski ve özelliğini kaybetmiş atıl haldeki kullanılmayan kumaş atıklarının yeniden kullanılması amacıyla kumaş atıklarından saf pamuk elde etmeyi başarmıştır.
II.Dünya savaşı dönemleri Avrupa’da geri dönüşümün en parlak dönemleri olarak tarihte kayıtlara geçmiştir. Uzun süren savaşlar nedeniyle yaşanan finansal kota ve savaşın etkisiyle bir anda azalan ulaşılması imkansız hale gelen hammadde problemi neticesinde geri dönüştürülebilir eşyalar ve atıkların önemi ortaya çıkmıştır. Bu ihtiyacı giderebilmek için ülkeler, vatandaşları için birtakım kampanyalar, duyurular ve resimli posterlerle geri dönüşüme yönlendirmeye teşvik etmişlerdir. Bu sayede insanların atıklarını ve eskimiş metal içerikli eşyalarını geri dönüştürerek mümkün olduğunca uzun sure kullanım sağlanması ve ihtiyaç olan başka ürünler için kullanılması amaçlanmıştır.
Savaşın sonucunu etkileyebileceği düşünülen geri dönüşümün önemini ifade ederek halkın vatanseverliğin bir gereği olduğu bilinci ile bu sürece destek olmaları istenmiştir.
Günümüze baktığımızda ise geri dönüşüm sektöründe 2015 yılı itibariyle Avrupa Birliği ülkelerinde yaklaşık 24 milyar euro kazanç ile 500 bin insana varan iş olanağı sağlanmıştır. Bunun yanı sıra 60 binden fazla kuruluşla atık ve geri dönüşüm sektöründe sanayileşerek bu anlamda dünya genelinin %50 sini oluşturmuştur. Türkiye ise bu alanda 3 milyar euroluk kazanç ile küçük bir paya sahiptir.
Ülkemizde çeşitli yasa ve yönetmeliklerle atık yönetimi konusunda olumlu adımlar atılırken son olarak 12 Temmuz 2019 yayınlanan “Sıfır Atık Yönetmeliği” ile atıkların ayrıştırılması, geri dönüşümü, geri kazanımı, yeniden kullanımı ve enerji geri kazanımı uygulamaları, bu alanda yapılan yatırımlara ayrılan teşvikler ve atık üretimine dair kısıtlamalar ve cezalar artırılmış, bu alanda büyük bir adım atılmıştır.
Maddeler Halinde Geri Dönüşümün Yararları;
- Doğal kaynakların korunmasını sağlar.
- Ekonomik olarak ülkeye ve şirketlere katkı sağlar.
- Çevre kirliliğini azaltır ve daha temiz bir çevrede yaşama imkanı sunar.
- Enerji tasarrufu sağlar.
- Çöp yığınlarının azalmasına yardımcı olur.
- Kentsel ekolojiye fayda sağlar.
- Dünya’nın tükenebilir doğal kaynaklarının daha az kullanılmasını sağlar.
- İnsan sağlığı için zararlı olan atıkların çevreden temizlenmesine yardımcı olur.
- İsrafın önüne geçilmesine yardımcı olur.
- Enerji verimliliğini arttırır.
- Farklı ülkelerden ithal edilmesi gereken hammaddelerin daha az ihtal edilmesini sağlar.
- Ağaçların ve su kaynaklarının korunmasına yardımcı olur.
Azalt, Yeniden Kullan, Geri Dönüştür (3R Kuralı) Nedir?
Atıkları azaltma, kaynakları ve ürünleri yeniden kullanma ve geri dönüştürme ilkesine sık sık “3R” adı verilir. İndirgeme, üretilen atık miktarını azaltmak için dikkatle özenle seçme anlamına gelir. Yeniden kullanma, hala kullanılabilir yönleri olan öğelerin veya parçaların tekrar tekrar kullanılmasını gerektirir. Geri dönüşüm, atıkların kendisini kaynak olarak kullanması demektir. Atık minimizasyonu öncelikle 3R’lerin ilkine odaklanarak, “azaltmak”, ardından “yeniden kullanma” ve daha sonra “geri dönüşüm” e odaklamak suretiyle başarılabilir.
